Oświetlenie elektryczne to jeden z nieodzownych elementów każdego budynku znajdującego się na naszej szerokości geograficznej. Bez sztucznego światła nie sposób korzystać z pomieszczeń mieszkalnych lub użytkowych przez większą część roku ze względu na szybko zapadający zmrok oraz stosunkowo późny świt. Lampy są potrzebne we wnętrzu także w razie niepogody i sporego zachmurzenia. Ponieważ używanie różnych źródeł światła we wnętrzu budynków jest konieczne i powszechne często niedocenia się zagrożeń, które są z nim związane. Najbardziej niebezpieczne jest porażenie prądem elektrycznym, ale równie groźne w skutkach może związany ze wzrostem temperatury lub zwarciem pożar. Choć instalacja elektryczna posiada szereg zabezpieczeń, m.in. uziemienie czy wyłączniki różnicowoprądowe, to nie chronią one przed wszystkimi zagrożeniami. Sposobem na ograniczenie możliwych niebezpieczeństw jest stosowanie specjalnego oświetlenia przemysłowego i opraw domowych oznaczonych specjalnym kodem IP. Przekonajmy się, przed czym mogą ochronić lampy z takim oznaczeniem.

Ochrona opraw świetlnych przed czynnikami zewnętrznymi – ciałami stałymi i wodą

Zadaniem opraw świetlnych jest właściwe ukierunkowanie strumienia światła oraz nadanie mu oczekiwanej przez użytkownika charakterystyki. W przypadku opraw wykorzystywanych w budynkach mieszkalnych będzie to zwykle spełnianie funkcji dekoracyjnej i tworzenie odpowiedniego klimatu. Od opraw przemysłowych oczekuje się zazwyczaj zapewnienia odpowiedniego natężenia światła na określonym obszarze, a często także spełnienia warunków dodatkowych co do wierności oddawania barw, ochrony przed olśnieniem czy stwarzania optymalnych warunków do pracy dzięki właściwie dobranej neutralnej temperaturze barwowej.

Zarówno oprawy używane w budynkach mieszkalnych, jak i oprawy przemysłowe powinny zapewniać odpowiednią ochronę przed czynnikami zewnętrznymi, a zwłaszcza przed wnikającymi do środka zanieczyszczeniami oraz wodą. Wnikające do oprawy ciała obce np. kurz albo pył wpływają na przezroczystość wewnętrznej części lampy i często osadzają się na odbłyśniku, wewnętrznej części klosza czy na powierzchni źródła światła. Co gorsze, mogą również stać się przyczyną pożaru, powodując wzrost temperatury, czy po prostu ulegając zapłonowi. W większości przypadków ryzyko tego rodzaju jest tym większe im mniejsze i bardziej łatwopalne drobiny przedostaną się do środka oprawy.

Równie dużym niebezpieczeństwem jest woda. W kontakcie z rozgrzaną powierzchnią klosza albo źródła światła może doprowadzić do jego pęknięcia. Powstające odłamki szkła lub tworzywa sztucznego są potencjalnym źródłem zranień lub uszkodzeń przedmiotów znajdujących się w pobliżu. Jeszcze poważniejszym niebezpieczeństwem będzie ryzyko porażenia prądem ludzi znajdujących się w pobliżu w sytuacji, gdy strumień wody będzie miał kontakt z elementami oprawy, przez które przepływa napięcie.

Dla ograniczenia takich zagrożeń producenci opraw świetlnych stosują specjalne rozwiązania konstrukcyjne, które zmniejszają niebezpieczeństwo przedostawania się do wnętrza ciał obcych i kontaktu z wodą w różnej postaci. Dla precyzyjnego określenia odporności konkretnej oprawy stosuje się specjalne oznaczenie IP (Ingress Protection Code), które za pomocą dwucyfrowego kodu, któremu może towarzyszyć oznaczenie literowe, pokazuje, w jakich warunkach można bezpiecznie użytkować oprawę.

Znaczenie kodów IP

Symbole IP umieszczone na oprawie świetlnej określają zapewniany przez nią stopień ochrony. Jest on oznaczany na podstawie normy PN-EN 60529:2003 – Stopnie ochrony zapewnianej przez obudowy (Kod IP). Norma ta precyzuje jaki rodzaj zabezpieczeń zastosowano przy konstruowaniu obudowy urządzenia elektrycznego zasilanego napięciem znamionowym o wartości nieprzekraczającej 72,5 kV. Kod IP ma postać kodu, a każda z jego cyfr kodu odnosi się do zabezpieczenia przed innym rodzajem zagrożenia.

Pierwsza cyfra kodu IP to stopień ochrony przed ciałami stałymi. Dopuszczalne wartości zawierają się między 0 a 6, możliwe jest również oznaczenie literą X, której znaczenie to wskazanie na fakt, że przy danym typie urządzenia parametr ten nie jest określany. Kod 0 w pierwszej cyfrze oznaczenia IP wskazuje na brak ochrony. Oznacza to, że dana konstrukcja nie posiada zabezpieczeń przed ciałami stałymi. Wyższe kody pokazują przed fragmentami o jakich rozmiarach chroni konkretna oprawa. Dla 1 będzie to 50 mm, dla 2 – 12,5 mm, dla 3 – 2,5 mm, a dla 4 – 1 mm. Jednocześnie kody od 1 do 4 zabezpieczają przed kontaktem z wnętrzem przy kodzie 1 wierzchem dłoni, przy 2 palcem, przy 3 za pomocą narzędzia, a przy 4 drutem. Kod 5 znajdujący się na pierwszej pozycji oznacza zabezpieczenie przed wnikaniem do wnętrza takiej ilości pyłu, która mogłaby wpłynąć na działanie urządzenia. Kod 6 to oznaczenie całkowitej pyłoszczelności.

Druga pozycja kodu IP jest oznaczeniem stopnia ochrony przed dostawaniem się do obudowy oprawy świetlnej wody. Kod 0 oznacza w tym przypadku całkowity brak ochrony. Kod 1 to zabezpieczenie przed padającymi kroplami wody, kod 2 oznacza zabezpieczenie przed kroplami wody padającymi pod kątem 15 stopni, a kod 3 przed natryskiem wody pod kątem 60 stopni. Kod 4 oznacza ochronę przed bryzgami wody z dowolnego kierunku. Przy kodzie 5 oprawa jest zabezpieczona przed strugą wody o przepływie 12,5 litra na minutę, a przy kodzie 6 przed strugą o przepływie 100 litrów na minutę. Kod 7 to ochrona przed skutkami krótkotrwałego 30-minutowego zanurzenia w wodzie na głębokość 15 cm powyżej górnej krawędzi obudowy. Kod 8 oznacza ochronę przed ciągłym zanurzeniem w wodzie.

Można spotkać również oprawy, które mają oznaczenie według niemieckiej normy DIN (Deutsches Institut für Normung). Według DIN 40050-9 dopuszczalne są dodatkowe poziomy zabezpieczenia określane jako IPX4K, czyli odporność na bryzgi wody o zwiększonym ciśnieniu; IPX6K, oznaczające ochronę przed strumieniem wody o zwiększonym ciśnieniu oraz IPX9K, dla ochrony przed wysokim ciśnieniem wody w trakcie czyszczenia strumieniowego.

Gdzie stosuje się oprawy o podwyższonym IP?

Oprawy o podwyższonej odporności na zanieczyszczenia i wodę są dość powszechnie stosowane zarówno w aplikacjach przemysłowych, jak i w zastosowaniach domowych. W pierwszym przypadku używane są najczęściej oprawy IP 65, które charakteryzują się maksymalną ochroną przed zapyleniem oraz zabezpieczeniem przed strugą wody o ciśnieniu 30 kPa działającej z odległości 3 metrów. Zabezpieczenie na tym poziomie jest wystarczające w większości przypadków. Lampy o wyższych IP tj. 66 i 67 wykorzystuje się tam, gdzie w procesach technologicznych jest wykorzystywana woda albo w pomieszczeniu panuje bardzo wysoka wilgotności. Zdarza się również, że wykorzystywane są oprawy przystosowane do zanurzania w wodzie, czyli posiadające IP 68.

Oprawy przeznaczone do użytku w budynkach mieszkalnych i użytkowych o podwyższonej odporności na wodę stosuje się w pomieszczeniach, w których instalacja elektryczna może mieć kontakt z powietrzem o podwyższonej wilgotności lub wodą. Dla ochrony przed wilgocią wystarczają zwykle oprawy o IPX1–3. W miejscach, gdzie w pobliżu znajduje się kran najlepiej korzystać z opraw IPX4.

Szczególną uwagę warto poświęcać oprawom montowanym w łazience. W strefie znajdującej się przy wannie, brodziku lub umywalce można stosować wyłącznie oprawy przystosowane do zanurzenia w wodzie o IPX7–8. Bezpośrednio nad wanną, brodzikiem albo umywalką należy korzystać z opraw o IPX6–5. W odległości 60 cm od tego rodzaju urządzeń powinno się używać opraw o IPX4, a w odległości do 2,4 metra dalej IPX3–1.

Właściwy stopień ochrony przed wodą i ciałami obcymi gwarantuje możliwość bezpiecznej eksploatacji oprawy. Warto jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach przy wyborze oprawy przemysłowej trzeba sprawdzić także inne parametry, np. odporność na udary wyrażaną współczynnikiem IK albo dopuszczenie do stosowania w atmosferze wybuchowej.